Janet Yellen - Đường đến đỉnh cao tự hào và áp lực

Là một trong hai người phụ nữ được tạp chí Forbes bình chọn trong danh sách 10 nhân vật quyền lực nhất thế giới năm 2015, Janet Yellen được xếp ở vị trí thứ 7 đã làm nên lịch sử năm 2014 khi là người phụ nữ đầu tiên giữ vai trò lãnh đạo Cục Dự trữ Liên bang Mỹ (FED).

Bà là một chuyên gia kinh tế tốt nghiệp từ hai trường đại học danh giá Yale và Brown. Các quan cựu quan chức FED và một số chuyên gia kinh tế độc lập đều nhận xét bà khá khiêm tốn, chịu được áp lực lớn và luôn nhận thức được các quyết định của mình dù phải đối mặt với nhiều bất ổn nghiêm trọng. Là người đứng đầu ngân hàng trung ương Mỹ, bà Yellen có tầm ảnh hưởng rất lớn đến nền kinh tế Mỹ nói riêng và thị trường tài chính toàn cầu nói chung. Thế giới có thể mất trắng hoặc kiếm thêm hàng nghìn tỷ USD bởi mỗi lời nói của bà Yellen.

Nhà kinh tế trẻ tuổi

Janet Louise Yellen sinh ngày 13/8/1946 tại Brooklyn, New York, Mỹ, trong một gia đình Do Thái; bố là bác sĩ tại gia và mẹ là cựu giáo viên. Từ nhỏ, Janet Louise Yellen đã bộc lộ trí thông minh sáng láng và nhanh chóng tìm thấy niềm đam mê trong kinh tế học.

Năm 1963, Yellen tốt nghiệp Trường trung học Fort Hamilton với biệt danh “nhà nghiên cứu trẻ”. Trong năm đầu tại trường, cô nữ sinh Yellen đã được nhận tham gia vào một chương trình nghiên cứu của Đại học Columbia. Yellen cũng là một trong 29 sinh viên được nhận học bổng của Đại học Hoàng gia và của Thị trưởng Thành phố.

Nổi tiếng nhất trường, nhưng Yellen luôn tỏ ra khiêm tốn. Cô chia sẻ trên tờ báo của nhà trường mà chính mình làm tổng biên tập rằng, “tôi chỉ là hình vẽ nhỏ trên mặt bàn đầy sách và bút”.

Rời ghế học sinh, Yellen theo học Đại học Brown và sau khi tốt nghiệp sớm, cô làm nghiên cứu sinh tại Đại học Yale, một trường danh tiếng của Mỹ, dưới sự hướng dẫn của giáo sư kinh tế từng đạt giải Nobel, James Tobin. Năm 1971, ở tuổi 25, Yellen nhận bằng tiến sĩ của Đại học Yale University năm 1967 và lấy bằng tiến sĩ kinh tế của Yale University năm 1971.

Trong 6 năm sau đó, Yellen làm trợ giảng giáo sư tại Đại học Havard và cộng tác nghiên cứu với Hội đồng Thống đốc Fed, trước khi lập gia đình vào năm 1977.

Yellen kết hôn với George Akerlof, một nhà kinh tế từng đoạt giải Nobel và là giáo sư danh dự của Đại học Warwick. Bản thân Yellen từng giảng dạy tại trường Harvard từ năm 1971 đến 1976 và là nhà kinh tế công tác trong Ban Thống đốc của Fed trong giai đoạn 1977 - 1978. Từ năm 1980, Yellen bắt đầu nghiên cứu ở Trường Haas School và giảng dạy về kinh tế vĩ mô. Bà đã hai lần đoạt giải thưởng về giảng dạy tại Trường này.

Năm 1994, Yellen được bổ nhiệm làm thành viên Ban Thống đốc của Hệ thống Dự trữ Liên Bang (Federal Reserve System) và từ năm 1997 -1999, bà làm việc trong Hội đồng Cố vấn kinh tế của Tổng thống Bill Clinton.

Từ 14/6/2004 cho đến năm 2010, Yellen là Chủ tịch và CEO của Ngân hàng Dự trữ liên bang tại San Francisco. Sau khi được bổ nhiệm năm 2004, bà đã phát biểu về lo ngại hậu quả có thể xảy ra do cuộc bùng nổ giá nhà ở.

Nhà dự báo tài ba

Năm 1996, Yellen là người đã đặt nền móng cho chính sách lạm phát mục tiêu 2% của Fed, đồng thời bảo vệ thành công quan điểm rằng, việc tìm cách tiêu diệt hoàn toàn lạm phát sẽ chỉ dẫn đến các tác hại nhiều hơn là tác dụng.

“Rất khiêu khích, nhưng tuyệt vời”, Alan S. Blinder, Phó chủ tịch Fed khi đó, nhớ về cách tiếp cận chính sách khác thường của bà Yellen.

Sau một thời gian cống hiến cho Fed, bà Yellen chuyển đến làm việc 3 năm (1997-1999) cho Tổng thống Bill Clinton trong vai trò là Chủ tịch Hội đồng Tư vấn kinh tế. Tại đây, bà đã lên tiếng ủng hộ việc xóa bỏ sự phân biệt giữa hoạt động ngân hàng thương mại và ngân hàng đầu tư.

Năm 2004, Yellen trở lại công tác tại Fed trong vai trò là Chủ tịch Quỹ ở San Francisco, chịu trách nhiệm trên một vùng gồm 9 bang miền Tây. 6 năm giữ cương vị này, bà đã gây được tín nhiệm qua việc nâng cao độ chính xác trong các nghiên cứu của Fed.

Một năm sau, Yellen trở thành một trong những nhà hoạch định chính sách liên bang đầu tiên mô tả hiện tượng giá nhà tăng như là bong bóng có thể phá hủy nền kinh tế. Sau đó, qua các dữ liệu về hoạt động xây dựng và tiêu dùng tư nhân, Yellen bắt đầu cảm nhận được những gì mình lo ngại đang chuyển thành sự thật.

Đến tháng 9/2007, bà Yellen chính thức cảnh báo và kêu gọi Fed hành động phủ đầu: “Cuộc khủng hoảng nhà ở và cho vay thế chấp đã bắt đầu đe dọa toàn bộ nền kinh tế. Chúng ta có thể chọn cách tiếp cận chờ đợi và quan sát, nhưng như vậy là sai lầm và đầy nguy hiểm, bởi nó sẽ lấy đi của chúng ta cơ hội để ngăn chặn kịp thời các thảm họa có thể xảy ra”.

Nỗ lực của Yellen không giúp được nước Mỹ tránh khỏi khủng hoảng và một lần nữa, bà lại là quan chức Fed đầu tiên nói nước Mỹ đã bước vào một cuộc suy thoái, vài tuần sau sự sụp đổ của ngân hàng đầu tư Lehman Brothers.

Đầu năm 2009, trước lo ngại kinh tế Mỹ có thể lún sâu vào một thời kỳ đình đốn kéo dài, bà Yellen, người vừa được bầu luân phiên vào Ủy ban hoạch định chính sách của Fed, đã ủng hộ mạnh mẽ quan điểm mở rộng chương trình kích thích kinh tế của Chủ tịch Ben Bernanke.

“Tôi tin rằng, mức độ trầm trọng của các vấn đề kinh tế hiện tại đòi hỏi chúng ta phải sử dụng tất cả các công cụ sẵn có để xử lý chúng”, Yellen khẳng định.

Fed làm theo những gì Yellen đề xuất, nhưng mức độ không đủ mạnh để có thể dập tắt hoàn toàn nguy cơ tái suy thoái. Lạm phát vẫn thấp xa mục tiêu 2% và tỷ lệ thất nghiệp luôn rình rập tăng trở lại.

Bước sang năm 2010, nguy cơ tái suy thoái lộ rõ hơn trong con mắt của nữ quan chức Fed, và trong một bài phát biểu, Yellen cảnh báo rằng, nước Mỹ đang đối mặt với nguy cơ thất nghiệp tăng trở lại, với tăng trưởng việc làm chậm một cách đáng ngại và nền kinh tế không hoạt động hết tiềm năng cho đến năm 2013.

Chính sách gia sáng tạo

Tháng 4/2010, Yellen được bổ nhiệm vào vị trí Phó Chủ tịch Fed, quan chức cao cấp thứ hai tại Ngân hàng Trung ương. Từ đây, bà càng khẳng định mình không chỉ là một chính sách gia có lập trường kiên định mà còn uyển chuyển và sáng tạo.

“Tôi cam kết sẽ theo đuổi mục tiêu kép mà Quốc hội đã giao, bao gồm việc làm tối đa và ổn định giá cả”, bà Yellen nói sau khi được bổ nhiệm. “Tôi sẽ làm việc để đảm bảo rằng, chính sách là để kích thích tạo việc làm và giữ lạm phát trong tầm kiểm soát”, Yellen nhắc lại sau đó 5 tháng.

Cuối năm 2010, đầu năm 2011, Fed bắt đầu thực hiện vòng nới lỏng định lượng lần hai với sự ủng hộ của hai lãnh đạo cao nhất, nhưng không phải quan chức nào cũng đồng thuận. Đối diện với hoài nghi về kế hoạch mua thêm 600 tỷ USD trái phiếu kho bạc, bà Yellen đã đưa ra một lý lẽ không thể bác bỏ: “Đó không phải là một đơn thuốc để chữa mọi bệnh, nhưng tôi tin nó sẽ phát huy tác dụng trong tối đa hóa việc làm và ổn định giá cả”.

Tròn một năm sau đó, Fed lần đầu tiên đưa ra tuyên bố về những mục tiêu dài hạn của mình, chính thức hóa cam kết duy trì lạm phát ở mức 2%/năm. Fed cũng nói sẽ cân bằng mục tiêu đó với việc giảm thiểu số người thất nghiệp. Bà Yellen chính là người chủ trì soạn thảo tuyên bố đó và xây dựng sự ủng hộ từ bên trong. Đây là bước hiện thực hóa tham vọng ấp ủ từ lâu của bà và ông Bernanke trong việc nâng tầm ảnh hưởng của chính sách, bằng cách nói rõ hơn cho công chúng hiểu về định hướng của Ngân hàng Trung ương.

Tiếp theo động thái định hướng thị trường bằng mục tiêu lạm phát 2%, tháng 11/2012, Fed đưa ra thông điệp định hướng thứ hai, gắn với chỉ tiêu thất nghiệp 6,5%. Theo đó, Ngân hàng sẽ giữ lãi suất ngắn hạn gần bằng 0% cho đến khi nào tỷ lệ thất nghiệp về dưới mức này. Và người đứng đằng sau phương thức tiếp cận chính sách mới này tiếp tục là Phó chủ tịch Fed - Janet Yellen.

Trở thành Chủ tịch Fed có tầm ảnh hưởng ngay trong năm đầu tiên đảm nhiệm

Bà Yellen chính thức được Thượng viện Mỹ phê chuẩn làm Chủ tịch Fed từ 6/1/2014

Nhãn quan kinh tế và chính sách sắc sảo của bà Yellen ngày càng được chứng tỏ qua thời gian, đặc biệt là giai đoạn trước, trong và sau cuộc khủng hoảng tài chính năm 2008. Điều đó đã bồi đắp cho bà sự tín nhiệm cao nhất vào vị trí kế nhiệm Chủ tịch Bernanke.

Và điều phải đến đã đến, tháng 10/2013, Tổng thống Mỹ Obama tuyên bố bổ nhiệm bà Yellen vào chức Chủ tịch Quỹ Dự trữ Liên bang Mỹ. Ông Obama gọi bà là “một trong những nhà kinh tế và nhà hoạch định chính sách xuất sắc nhất  của nước Mỹ đương đại”.

Ngày 6/1/2014, Thượng viện Mỹ phê chuẩn quyết định bổ nhiệm của Tổng thống, đưa bà Yellen chính thức trở thành người phụ nữ đầu tiên lãnh đạo Ngân hàng Trung ương Mỹ, một cơ quan hoạch định chính sách không chỉ có ảnh hưởng nhất đối với nước Mỹ mà với cả nền kinh tế toàn cầu.

Dưới sự lãnh đạo của nữ chủ đầu tiên, Fed đã mở rộng chương trình kích thích bao gồm 3 gói QE từ năm 2008-2014 một cách hiệu quả. Việc hoàn thành gói QE là nhờ sự kiên định của Fed trong việc thực hiện dù có những thời điểm tỉ lệ thất nghiệp không giảm nhanh như mong đợi và nhiều người nghi ngại tính hiệu quả của chương trình này.

Đồng thời, Yellen cũng cho thấy chi phí lãi vay thấp không thể giải quyết được mọi vấn đề khiến người Mỹ không thể tìm được việc và đó là nguyên nhân bà không kiểm nghiệm liệu lạm phát cao hơn có khiến tăng trưởng hồi phục.

Theo cách tiếp cận truyền thống này, bà Yellen đã tiếp tục duy trì con đường người tiền nhiệm Ben S.Bernanke  tuy nhiên giới chức Fed và những chuyên gia bên ngoài đều cho rằng người nữ chủ có khả năng hoạch định con đường một cách quyết đoán hơn.

Khi bà Yellen nắm quyền vào tháng 2, những chính sách của Fed chủ yếu hướng đến tỉ lệ thất nghiệp. Fed đã tuyên bố ý định giữ mức lãi suất cơ bản tiệm cận 0 nếu tỉ lệ thất nghiệp vẫn ở mức 6,5%.

Khi tỉ lệ thất nghiệp giảm xuống dưới mức đó sau 2 tháng, Fed đã tiếp tục quyết định giữ mức lãi suất trong một “thời gian khá dài” đến tận khi kết thúc chương trình vào tháng 10/2014. Với mỗi bước thay đổi, bà Yellen đều có thái độ kiên quyết và thị trường chấp nhận lịch trình thực hiện QE không thay đổi.

“Một điểm sáng trong năm thứ nhất của bà Yellen với tư cách chủ tịch của Fed là cách bà khéo léo điều khiển qua việc truyền đạt lại những chỉ dẫn của mình. Tôi nghĩ đó là một công việc không hề dễ dàng” – một đồng sự của bà cho hay.

Bà Yellen luôn tôn trọng sự dân chủ. Bà tham gia rất nhiều cuộc họp lớn với lãnh đạo các phòng ban trước khi mỗi cuộc họp của Hội đồng Thị trường Mở Liên bang diễn ra. Cuộc họp này có mục đích đưa ra các chiến lược tiền tệ, thường là một loạt 8 cuộc họp trải dài suốt năm.

Trong khi cựu chủ tịch Fed, Alan Greenspan thường phát biểu trước để đưa ra khung của cuộc thảo luận; bà Yellen đã theo chân người tiền nhiệm, chọn cách phát biểu sau cùng các đại biểu và tóm tắt lại cuộc họp.

Richard W.Fisher, chủ tịch Fed thành phố Dallas cho rằng cả ông Bernake và bà Yellen đều lắng nghe cẩn thận những ý kiến của các thành viên hệ thống NHTW Mỹ nhưng điều khác biệt là bà Yellen đã đưa ra được những điều chỉnh quyết định bổ sung cho ý kiến của ông.

Một điều khác biệt nữa trong cách lãnh đạo của bà Yellen là việc bà luôn dành thời gian với những người lao động Mỹ và hiểu được vấn đề của họ.

Vào tháng 10 năm ngoái bà đã đến thăm một trung tâm dạy nghề tại Boston, vẫy tay với trẻ con tại đó và chụp ảnh cùng với những người lao động. Ngày tiếp theo, bà đưa ra một phát biểu nhấn mạnh sự nguy hiểm của việc mất cân bằng trong thu nhập. Tháng trước, bà cũng mời một nhóm nhân công và các nhà hoạt động cộng đồng gặp mặt và nói chuyện trong một phòng họp tại Fed.

Có thể nói bà Yellen luôn tin vào việc khắc phục nạn thất nghiệp phải được chú trọng không kém gì lạm phát.

có thể nói năm 2014 là năm đầu tiên của bà Yellen với tư cách chủ tịch NHTW Mỹ Fed và cũng là năm kết thúc gói QE định mệnh với nước Mỹ. Tuy nhiên đến giờ phút này có thể nói nước Mỹ cách đây 4 năm khi chính thức lâm vào cuộc khủng hoảng và tới bây giờ đã có một diện mạo hoàn toàn mới.

Những chính sách của bà Janet Yellen, nữ chủ tịch đầu tiên của Fed, vẫn chưa được định hình một cách hoàn toàn rõ ràng nhưng chúng ta có thể mong đợi nhiều hơn ở người phụ nữ này sau khi chứng kiến những gì bà đã làm cho nền kinh tế Mỹ. Nhất là trong giữa năm 2015, Fed rất có thể sẽ nâng mức lãi suất cơ bản lần đầu tiên trong hơn 1 thập kỷ. Điều đó không những là một bước đi lớn với Mỹ mà còn ảnh hưởng tới nền kinh tế toàn cầu vậy nên cả thế giới sẽ còn phải dõi theo từng đường đi nước bước của người phụ nữ quyền lực này.

Bảo Khánh tổng hợp.