Bà chỉ là một y tá bình thường nhưng đã cứu mạng hơn 2.500 đứa trẻ từ bàn tay của Đức Quốc xã, khi còn sống bà luôn khiển trách bản thân: Những gì tôi làm không hề đủ, bởi vì có lẽ tôi đã có thể cứu được nhiều người hơn nữa.

Bà Irena Sendler sinh ra tại Warsaw, Ba Lan vào năm 1910. Cha là bác sĩ duy nhất ở một trấn nhỏ, đã qua đời năm bà 7 tuổi do bị nhiễm bệnh khi chữa cho một người bị thương hàn. Sinh thời cha bà đã từng nói với bà: Nếu như nhìn thấy người chết đuối, dù cho có không biết bơi thì con cũng phải cố gắng cứu người đó.

Chính câu nói đơn giản này cùng tinh thần xả thân cứu người của cha đã ảnh hưởng đến bà Sendler cả một đời.

Tháng 9/1939, Đức Quốc xã tiến vào Warsaw, Ba Lan, 450.000 người Do Thái chiếm hơn 1/3 người dân trong thành phố bị cách ly ở một nơi rất lớn giống như công viên trung tâm New York. Khi đó Sendler là một y tá, bà có thẻ thông hành được ra vào nơi cách ly người Do Thái, vì thế bà đã dùng chức vụ làm bia đỡ, liên tục cung cấp quần áo, thức ăn và thuốc cho người Do Thái.

Ba năm sau, tình hình bỗng trở nên cực kỳ gay go, mỗi ngày có hàng ngàn người Do Thái bị đưa vào các trại tập trung giết chóc, đối mặt với tình thế gay gắt này, bà Sendler không thể ngồi yên được nữa, bà lập tức cùng đồng nghiệp tạo ra “mạng lưới” giải thoát trẻ con Do Thái, đồng lời dùng thân phận công tác xã hội của mình để vào trong khu vực người Do Thái.

Liên tục 18 tháng, mỗi ngày bà phải mạo hiểm tính mạng, ra vào khu tập trung che chắn cho vài đứa trẻ trốn thoát. 

Dù vậy, có rất nhiều gia đình Do Thái không dám để bà Sendler cùng đồng nghiệp đưa con mình đi.

Câu đầu tiên mà họ hỏi chính là: Có gì đảm bảo con họ sẽ được sống?

Bà chỉ có thể trả lời thật lòng: Không có. Bởi vì đến cả chính bà cũng không biết ngày hôm nay bà có còn sống mà rời khỏi nơi tập trung hay không.

Trong tình thế mạo hiểm tính mạng mà lại không có bất cứ sự bảo đảm nào như vậy, bà Sendler đã giấu được hơn 2.500 em nhỏ người Do Thái dưới các băng ca, vali xách tay, hòm, thậm chí bắt các em giả trang thành những người bị bệnh truyền nhiễm, rồi âm thầm đưa ra khỏi khu tập trung đến nhà thờ bằng những chiếc xe cứu thương.

60 năm sau, bà Sendler vẫn còn gặp ác mộng bởi những gì trải qua năm đó, bà nhớ lại: Có gia đình để chúng tôi đưa con đi, có người lại bảo chúng tôi vài ngày sau quay lại, nhưng khi quay lại thì rất nhiều gia đình đã bị đưa đến trại tử hình rồi.

Những đứa trẻ dù đã may mắn được cứu ra ngoài nhưng vẫn đối mặt với cái chết bất cứ lúc nào, bởi vì những người trong thành phố Warsaw lúc bấy giờ ai nấy cũng đều lo cho sự an toàn của mình, khắp nơi đều là những kẻ tố giác lạnh lùng vô tình, mỗi ngày Gestapo đều lục soát khắp nơi để tìm cho ra những người Do Thái bỏ trốn khỏi khu cách ly.

Gestapo là cảnh sát chìm của Đức Quốc xã.

Để bảo vệ các em nhỏ phải gian nan mới cứu ra được này, bà Sendler và đồng nghiệp ngày đêm nhanh chóng làm ra hơn 3.000 giấy tờ giả, bao gồm giấy khai sinh có chữ ký của mục sư và chứng minh thư có chữ ký của quan chức cấp cao.

Dù vậy thì chỉ có những giấy tờ này là hoàn toàn không đủ, bà bắt các em nhỏ học thuộc tên mới của mình hàng trăm, thậm chí hàng nghìn lần, dạy các em những câu cầu nguyện, để tránh bị lộ khi Gestapo kiểm tra. Mỗi đứa trẻ đi trên đường đều có thể bị tra hỏi bất cứ lúc nào, nếu như không biết cầu nguyện thì sẽ lập tức bị giết.

Người Do Thái không theo đạo Thiên Chúa, vì vậy nên cũng không biết cầu nguyện, đây cũng chính là cách để đoán ra được đó có phải là trẻ em Do Thái hay không, bà Sendler dạy các em cầu nguyện là để bảo vệ chúng.

Ở Warsaw lúc đó, che giấu người Do Thái là bị tội chết, cả người nhà cũng sẽ bị giết, thậm chí còn nặng hơn cả tội danh in “báo phản động”, vận chuyển vũ khí để lật đổ Đức Quốc xã.

Chính trong hoàn cảnh vô cùng áp lực này, vào năm 1943, bà Sendler bị phát hiện và bắt giữ, Gestapo tra tấn bà, đánh gãy chân bà, nhưng cũng không hề moi được bất cứ tin tức nào giá trị từ bà.

Đức Quốc xã cực kỳ tức giận đã quyết định xử tử bà, may mắn là tổ chức ngầm ở Ba Lan đã chi nhiều tiền mua giấy thông hành quân đội nên mới cứu được bà.

Dù được cứu ra ngoài, bà Sendler không hề dừng lại, bà tiếp tục bí mật cứu người Do Thái, còn ghi chép cẩn thận lại thông tin của các em nhỏ từng được cứu, chôn những chiếc bình chứa bảng tên dưới gốc cây nhà hàng xóm để sau chiến tranh các em nhỏ có thể đoàn tụ với gia đình.

Năm 1945, Đức Quốc xã rời khỏi Ba Lan, bà Sendler đào số bảng tên lên, trả các em nhỏ về cho những phụ huynh còn sống, đáng tiếc là hầu như tất cả đều đã bị sát hại hoặc mất tích, chỉ có vài đứa trẻ tìm lại được cha mẹ.

Từ đó trở đi, bà sống như một người bình thường suốt 54 năm, không hề nói về việc mình từng cứu hơn 2.500 đứa trẻ.

Cho đến 54 năm sau, vào năm 1999, có bốn học sinh trung học ở Kansas, Mỹ đã phát hiện ra cái tên Irena Sendler trong bài báo “Một Schindler khác” khi làm đề tài lịch sử, trong đó chỉ có một câu đơn giản: Bà đã cứu hơn 2.500 đứa trẻ.

“Không thể nào đâu? Schindler đã cứu 1.100 người Do Thái, nếu Sendler cứu 2.500 người, vậy sao chúng ta chưa từng được nghe qua tên của bà ấy? Hay là in nhầm 250 thành 2.500 rồi?”

Họ vội vàng lên mạng tìm tên Irena Sendler, chỉ có dòng chữ, toàn bộ là từ cùng một trang mạng. Tổ chức gây quỹ Do Thái chính nghĩa đã gửi thư xác nhận có phải in lầm số hay không, nhưng cũng không có bất cứ tin tức nào của bà Sendler.

Mấy tháng sau đó, vài học sinh trung học nhân kỳ nghỉ và cuối tuần chạy đến thư viện và viện tư liệu tìm các tài liệu có liên quan đến Thế chiến thứ II, thậm chí họ còn tìm xem tất cả các bảng tên ở tất cả các đài kỉ niệm trong Thế chiến thứ II nhằm hy vọng tìm được nơi an nghỉ cuối cùng của bà Sendler nhưng cũng không biết được gì.

Cuối cùng, Hội gây quỹ Do Thái chính nghĩa đã gửi đến một tin tức khiến người ta không thể tin nổi: Bà Sendler vẫn còn sống, hiện sinh sống ở Warsaw, Ba Lan, bà đã 90 tuổi.

Nhờ vậy, với sự tìm kiếm của bốn bạn học sinh này mà câu chuyện năm xưa của bà Sendler mới được nhắc lại.

Sự dũng cảm và trí tuệ của bà Sendler không chỉ khiến người Mỹ cảm động, mà cũng giúp cho Warsaw phát hiện ra được người anh hùng của họ.

Tại một viện dưỡng lão ở Warsaw, rất nhiều người cao tuổi ngồi xe lăn, đi lại khó khăn, tổng thống Ba Lan và phu nhân đã đích thân đến viện dưỡng lão thăm bà.

Vị anh hùng tuổi xế chiều cũng đã nhận được rất nhiều những lời vinh danh muộn màng.

Năm 2003, Đức Giáo hoàng Paul Đệ nhị đích thân viết thư cho bà Sendler, tán dương sự nỗ lực phi thường của bà trong thời chiến.

Tháng 10/2003, bà được trao tặng huy chương Đại Bàng Trắng (Order of the White Eagle), hình ảnh của bà cũng được in trên đồng tiền kỷ niệm của Ba Lan năm 2009.

Ngày 30/7/2006, bà Sendler 96 tuổi được nhận huy chương vinh dự tại Lễ tưởng niệm được tổ chức ở Munich, Đức, rất nhiều người đến tham dự đều là những trẻ em mà bà cứu năm đó.

Elzbieta Ficowska từng là một đứa bé sơ sinh được bà Sendler cứu, cô nói: “Bà Sendler chẳng những đã cứu chúng tôi mà còn cứu thế hệ con cháu của chúng tôi nữa”.

Tháng 10/2006, bà Sendler 96 tuổi đã được xướng tên trong lễ trao giải thưởng Nobel Hòa Bình.

Ngày 12/5/2008, bà Irena Sendler lặng lẽ trút hơi thở cuối cùng tại Ba Lan, hưởng thọ 98 tuổi.

Lời bà nói trước khi ra đi khiến nhiều người xúc động: “Tôi chưa từng xem bản thân là anh hùng, những đứa trẻ Do Thái được cứu sống đã chứng minh giá trị của tôi trên đời, thế nhưng đây hoàn toàn không phải là lý do để xứng đáng được tán dương. Ngược lại, tôi luôn tự trách mình, những gì tôi làm hoàn toàn không đủ, có lẽ tôi đã có thể cứu được nhiều người hơn, sự tiếc nuối này sẽ theo tôi đến cuối đời”.

Thanh Tâm; Theo Secretchina; Cập nhật thứ 2 ngày 19/9/2016